భారతదేశంలో పరిపాలన: రాజ్యాంగం నుండి ప్రజల వరకు
భారతదేశంలో పరిపాలన కేవలం ప్రభుత్వ కార్యకలాపాల సముదాయం మాత్రమే కాదు, అది ఒక సంక్లిష్టమైన, బహుళ-అంచెల వ్యవస్థ. ఈ వ్యవస్థకు మూలం మన జాతి ఆత్మ, భారత రాజ్యాంగం. రాజ్యాంగం ఈ దేశానికి అత్యున్నత చట్టంగా నిలుస్తుంది, ప్రభుత్వ నిర్మాణాన్ని, వాటి అధికారాలు, పౌరుల హక్కులు, మరియు బాధ్యతలను స్పష్టంగా నిర్వచిస్తుంది. భారతదేశాన్ని సార్వభౌమ (స్వతంత్ర), సామ్యవాద (ఆర్థిక, సామాజిక సమానత్వం), లౌకిక (మత తటస్థత), ప్రజాస్వామ్య (ప్రజల పాలన) గణతంత్ర రాజ్యంగా (రాష్ట్రపతి అధిపతిగా) పరిఢవిల్లడానికి రాజ్యాంగం ఒక బలమైన పునాదిని అందిస్తుంది.
ప్రభుత్వ ఏర్పాటులో ప్రజల పాత్ర
ప్రజాస్వామ్య వ్యవస్థలో, ప్రజలే పాలనకు మూలం, వారి అభీష్టమే పాలకులందరికీ దిక్సూచి. రాజ్యాంగంలోని నిబంధనలకు అనుగుణంగా, భారతదేశ ప్రజలు తమ సార్వభౌమాధికారాన్ని వినియోగించుకుంటారు. దీనికి ప్రధాన సాధనం సార్వత్రిక వయోజన ఓటుహక్కు. 18 సంవత్సరాలు నిండిన ప్రతి పౌరుడు, ఎలాంటి మత, కుల, లింగ, ఆర్థిక లేదా విద్యా వివక్ష లేకుండా, తమకు నచ్చిన నాయకుడిని, పార్టీని ఎన్నుకునే అధికారాన్ని కలిగి ఉంటాడు.
ఈ ఓటుతోనే ప్రజలు తమ ప్రతినిధులను మూడు ప్రధాన స్థాయిలలోని చట్టసభలకు పంపిస్తారు:
- పార్లమెంటు (కేంద్ర స్థాయిలో): దేశవ్యాప్త చట్టాల కోసం, ప్రజలు లోక్ సభ సభ్యులను నేరుగా ఎన్నుకుంటారు.
- రాష్ట్ర శాసనసభలు (రాష్ట్ర స్థాయిలో): రాష్ట్రాలకు సంబంధించిన చట్టాల కోసం, ప్రజలు తమ రాష్ట్ర విధాన సభ (అసెంబ్లీ) సభ్యులను ఎన్నుకుంటారు.
- స్థానిక సంస్థలు (గ్రామ పంచాయతీలు, పురపాలక సంఘాలు): గ్రామాలు మరియు నగరాల్లో స్థానిక పాలన కోసం, ప్రజలు సర్పంచులు, వార్డు సభ్యులు, కౌన్సిలర్లు వంటి స్థానిక ప్రతినిధులను ఎన్నుకుంటారు.
ఈ ఎన్నికల ప్రక్రియను భారత ఎన్నికల సంఘం అనే స్వయంప్రతిపత్త సంస్థ అత్యంత పారదర్శకంగా, స్వేచ్ఛగా, నిష్పక్షపాతంగా నిర్వహిస్తుంది. ఎన్నికలలో మెజారిటీ స్థానాలను గెలుచుకున్న పార్టీ లేదా సంకీర్ణం ప్రభుత్వాలను ఏర్పాటు చేస్తుంది. కేంద్రంలో ప్రధానమంత్రి నేతృత్వంలోని క్యాబినెట్ (మంత్రుల మండలి) ప్రభుత్వాన్ని నడుపుతుంది. అదేవిధంగా, రాష్ట్ర స్థాయిలో, శాసనసభలో మెజారిటీ సాధించిన పార్టీ నాయకుడిని గవర్నర్ ముఖ్యమంత్రిగా నియమిస్తారు. ముఖ్యమంత్రి తన క్యాబినెట్‌తో కలిసి రాష్ట్ర ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేస్తారు. స్థానిక సంస్థలలో కూడా ఎన్నికైన ప్రతినిధులు స్థానిక పాలనను చేపడతారు. ఈ విధంగా, ప్రజలు ఎన్నుకున్న ప్రతినిధుల ద్వారానే పరిపాలన సాగుతుంది, ఇది ప్రజల ఇష్టాలకు ప్రతీక.
చట్టాల రూపకల్పన, కార్యనిర్వహణ మరియు అధికార వికేంద్రీకరణ
ప్రజలు ఎన్నుకున్న ప్రజా ప్రతినిధులు తమ పరిధిలోని చట్టసభలలో (పార్లమెంటు, రాష్ట్ర శాసనసభలు) కూర్చుని, రాజ్యాంగానికి లోబడి చట్టాలను రూపొందిస్తారు. పార్లమెంటు దేశవ్యాప్తంగా రక్షణ, విదేశాంగ విధానం, ఆర్థిక వ్యవస్థ వంటి అంశాలపై చట్టాలు చేయగా, రాష్ట్ర శాసనసభలు విద్య, ఆరోగ్యం, శాంతిభద్రతలు వంటి తమ రాష్ట్రాలకు సంబంధించిన చట్టాలను చేస్తాయి. స్థానిక సంస్థలు కూడా తమ పరిధిలో గ్రామాలు, నగరాల అభివృద్ధికి అవసరమైన నిబంధనలను, ఉప-చట్టాలను రూపొందించుకుంటాయి. ఈ చట్టాలు రాజ్యాంగ ప్రాథమిక సూత్రాలకు విరుద్ధంగా ఉండకూడదు. ఒకవేళ ఏ చట్టమైనా రాజ్యాంగ వ్యతిరేకమని భావిస్తే, న్యాయవ్యవస్థ (సుప్రీంకోర్టు, హైకోర్టులు) న్యాయ సమీక్ష ద్వారా దానిని కొట్టివేయవచ్చు.
భారత రాజ్యాంగం డైనమిక్ స్వభావం కలది. మారుతున్న కాలానికి, సామాజిక అవసరాలకు అనుగుణంగా మారే వెసులుబాటును కల్పిస్తుంది. రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 368 పార్లమెంటుకు రాజ్యాంగాన్ని సవరించే అధికారాన్ని ఇస్తుంది. అయితే, 1973లో సుప్రీంకోర్టు ఇచ్చిన చారిత్రాత్మక కేశవానంద భారతి కేసు తీర్పు ప్రకారం, పార్లమెంటుకు రాజ్యాంగాన్ని సవరించే అధికారం ఉన్నప్పటికీ, రాజ్యాంగం యొక్క మౌలిక స్వరూపాన్ని (Basic Structure) మార్చే అధికారం లేదు. ఇది రాజ్యాంగం యొక్క ప్రాథమిక విలువలను, ప్రజాస్వామ్య స్వభావాన్ని కాపాడుతుంది.
ప్రభుత్వాలు (క్యాబినెట్‌లు), కార్యనిర్వాహక వ్యవస్థలుగా, చట్టసభలు చేసిన ఈ చట్టాలకు లోబడి విధానాలను రూపొందించి, వాటిని సమర్థవంతంగా అమలు చేస్తాయి. ఈ అమలు ప్రక్రియలో అధికార వికేంద్రీకరణ కీలక పాత్ర పోషిస్తుంది. కేంద్రం నుండి రాష్ట్రాలకు, రాష్ట్రాల నుండి స్థానిక సంస్థలకు అధికారం స్పష్టంగా విభజించబడి ఉంటుంది. రాజ్యాంగంలోని ఏడవ షెడ్యూల్ కేంద్ర, రాష్ట్ర, ఉమ్మడి జాబితాల ద్వారా ఈ అధికార విభజనను స్పష్టం చేస్తుంది. అలాగే, 73వ (పంచాయతీలు) మరియు 74వ (పురపాలక సంఘాలు) రాజ్యాంగ సవరణల ద్వారా స్థానిక సంస్థలకు రాజ్యాంగబద్ధమైన గుర్తింపు మరియు అధికారాలు లభించాయి. దీని వల్ల పాలన ప్రజలకు మరింత చేరువ అవుతుంది, స్థానిక అవసరాలకు అనుగుణంగా నిర్ణయాలు తీసుకోవడం సాధ్యమవుతుంది.
పరిపాలనా యంత్రాంగం: సచివాలయం నుండి గ్రామ స్థాయి వరకు
క్యాబినెట్ తీసుకున్న విధానపరమైన నిర్ణయాలను ఆచరణలో పెట్టే బాధ్యత పరిపాలనా యంత్రాంగంపై ఉంటుంది. రాష్ట్ర స్థాయిలో చీఫ్ సెక్రటరీ (ప్రధాన కార్యదర్శి) నేతృత్వంలోని రాష్ట్ర సచివాలయం కీలక పాత్ర పోషిస్తుంది. చీఫ్ సెక్రటరీ రాష్ట్ర ప్రభుత్వ పరిపాలనా అధిపతి, ముఖ్యమంత్రికి ప్రధాన సలహాదారు. సచివాలయం వివిధ శాఖల కార్యదర్శులతో కూడి ఉంటుంది. వీరు మంత్రులకు సహాయం చేస్తూ, క్యాబినెట్ నిర్ణయాలను అమలు చేయడానికి అవసరమైన ఉత్తర్వులు, మార్గదర్శకాలు జారీ చేస్తారు.
ఈ ఆదేశాలకు అనుగుణంగా, వివిధ శాఖాధిపతులు (ఉదా: విద్యాశాఖ డైరెక్టర్, ఆరోగ్య శాఖ కమిషనర్) తమ శాఖలను నడిపిస్తారు. ఈ పరిపాలనా వ్యవస్థ క్షేత్ర స్థాయిలో ప్రజలకు సేవలను అందించడానికి జిల్లా స్థాయి (జిల్లా కలెక్టర్, ఎస్.పి. వంటి అధికారులు), మండల స్థాయి (ఎం.పి.డి.ఓ, తహసీల్దార్ వంటి అధికారులు) మీదుగా గ్రామ స్థాయి వరకు విస్తరించి ఉంటుంది. గ్రామ పంచాయతీ కార్యదర్శులు, ఆశా వర్కర్లు వంటివారు ప్రభుత్వ పథకాలను, సేవలను నేరుగా ప్రజలకు అందిస్తారు. ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో గ్రామ సచివాలయ వ్యవస్థ వంటివి పౌరులకు ప్రభుత్వ సేవలను మరింత చేరువ చేయడానికి ఏర్పాటు చేయబడిన వికేంద్రీకరణకు ఉదాహరణలు.
రాజ్యాంగబద్ధ నియంత్రణ వ్యవస్థలు మరియు జవాబుదారీతనం
ఏ వ్యవస్థ కూడా తన పరిధిని దాటి వ్యవహరించకుండా, లేదా నిరంకుశంగా మారకుండా చూసేందుకు రాజ్యాంగం అనేక రాజ్యాంగబద్ధ నియంత్రణ వ్యవస్థలను ఏర్పాటు చేసింది. వీటిని 'నియంత్రణలు మరియు సమతౌల్యం (Checks and Balances)' అని కూడా అంటారు:
- న్యాయవ్యవస్థ (సుప్రీంకోర్టు, హైకోర్టులు): న్యాయ సమీక్ష అధికారం ద్వారా శాసన మరియు కార్యనిర్వాహక వ్యవస్థలు చేసే చట్టాలు, తీసుకునే నిర్ణయాలు రాజ్యాంగబద్ధంగా ఉన్నాయో లేదో పరిశీలిస్తుంది. ప్రజల ప్రాథమిక హక్కులకు సంరక్షకురాలిగా వ్యవహరిస్తుంది.
- భారత ఎన్నికల సంఘం (ECI): పార్లమెంటు, రాష్ట్ర శాసనసభల ఎన్నికలను స్వేచ్ఛగా, నిష్పక్షపాతంగా నిర్వహించడం ద్వారా ప్రజాస్వామ్య ప్రక్రియను కాపాడుతుంది.
- భారత కంప్ట్రోలర్ అండ్ ఆడిటర్ జనరల్ (CAG): కేంద్ర మరియు రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల ఖర్చులను ఆడిట్ చేసి, ప్రజాధనం సక్రమంగా, రాజ్యాంగ నిబంధనలకు లోబడి ఖర్చు అవుతుందో లేదో నిర్ధారిస్తుంది.
- కేంద్ర/రాష్ట్ర పబ్లిక్ సర్వీస్ కమిషన్లు (UPSC/SPSCs): ప్రభుత్వ ఉద్యోగులను మెరిట్ ఆధారంగా నిష్పక్షపాతంగా ఎంపిక చేయడం ద్వారా పరిపాలనా వ్యవస్థలో సమర్థతను, నిష్పక్షపాతత్వాన్ని ప్రోత్సహిస్తాయి.
ఈ రాజ్యాంగబద్ధ సంస్థలు ప్రభుత్వ పనితీరుపై ఒక నిఘా ఉంచుతూ, ఏ ఒక్క వ్యవస్థా అతిగా అధికారాలు చెలాయించకుండా, ప్రజాస్వామ్య సూత్రాలను కాపాడటానికి సహాయపడతాయి.
ప్రజలదే అంతిమ అధికారం మరియు నియంత్రణ
అంతిమంగా, భారత ప్రజాస్వామ్య వ్యవస్థలో ప్రజలే అత్యున్నత నియంత్రణ వ్యవస్థ మరియు సర్వాధికారాలు కలిగి ఉన్నవారు. రాజ్యాంగ పీఠిక "భారత ప్రజలమైన మేము..." అనే స్పష్టమైన వాక్యంతోనే ప్రారంభం కావడమే దీనికి నిదర్శనం. ప్రజలు తమ ఓటు హక్కు ద్వారా ప్రభుత్వాలను ఎన్నుకుంటారు, వారి పనితీరును నిరంతరం పర్యవేక్షిస్తారు.
ప్రతి స్థాయిలో జవాబుదారీతనం ప్రజలకు చేతినిండా నియంత్రణను అందిస్తుంది:
- ఒక గ్రామ స్థాయి ఉద్యోగి తప్పు చేస్తే, అతనిపై కార్యాలయ అధికారి చర్యలు తీసుకోవాలి. ఆ అధికారి తప్పు చేస్తే జిల్లా అధికారి చర్యలు తీసుకుంటారు.
- జిల్లా అధికారి తప్పు చేస్తే శాఖాధిపతి, శాఖాధిపతి తప్పు చేస్తే సంబంధిత కార్యదర్శి (సెక్రటరీ) చర్యలు తీసుకుంటారు.
- ఆ కార్యదర్శి తప్పు చేస్తే, లేదా వారి పర్యవేక్షణలో పెద్ద లోపాలు జరిగినా, చీఫ్ సెక్రటరీ (రాష్ట్ర స్థాయిలో) లేదా క్యాబినెట్ సెక్రటరీ (కేంద్ర స్థాయిలో) వంటి అత్యున్నత పరిపాలనా అధిపతులు వారిపై చర్యలు తీసుకోవాల్సి ఉంటుంది.
- ఈ పరిపాలనా అధికారుల పనితీరుపై లోపాలున్నా, లేదా విధానపరమైన తప్పులు జరిగినా, వాటికి క్యాబినెట్ (ప్రధానమంత్రి లేదా ముఖ్యమంత్రి నేతృత్వంలోని మంత్రుల మండలి) సమష్టిగా జవాబుదారీగా ఉంటుంది.
ఒకవేళ క్యాబినెట్ రాజ్యాంగానికి విరుద్ధంగా వ్యవహరించినా లేదా ప్రజల ఆకాంక్షలకు అనుగుణంగా పాలించకపోయినా, దానిపై నియంత్రణకు చట్టసభలకు అధికారం ఉంటుంది. అవిశ్వాస తీర్మానం వంటి ప్రక్రియల ద్వారా చట్టసభలు ప్రభుత్వాన్ని మార్చే అధికారాన్ని కలిగి ఉంటాయి. అంతిమంగా, చట్టసభల సభ్యులు తమ భావాలకు అనుగుణంగా పనిచేయకపోతే, వారిని మార్చుకునే అధికారం ప్రజలకే ఉంటుంది, ఇది తదుపరి ఎన్నికల ద్వారా స్పష్టమవుతుంది. ఏ ప్రభుత్వమైనా, ఏ వ్యవస్థ అయినా అంతిమంగా ప్రజలకు జవాబుదారీగా ఉండాలి. ప్రజల ఆకాంక్షలు, అవసరాలు మరియు తీర్పు ద్వారానే పరిపాలనా వ్యవస్థ నిరంతరం మెరుగుపడుతుంది మరియు ప్రజాస్వామ్యం సజీవంగా ఉంటుంది.
అయితే, ఈ వ్యవస్థ పటిష్టంగా పనిచేయాలంటే ప్రజల పాత్ర అత్యంత కీలకం. ఒకవేళ ప్రజలు ప్రలోభాలకు (డబ్బు, ఉచితాలు, మద్యం, కులం, మతం వంటివి) లొంగిపోయి, లేదా సరియైన అవగాహన లేకుండా, అనర్హులను లేదా నేర చరిత్ర ఉన్నవారిని తమ ప్రతినిధులుగా ఎన్నుకుంటే, దాని ప్రభావం కేవలం ఆ ఒక్క వ్యక్తికో, పార్టీకో పరిమితం కాదు. ఇది క్రమంగా చట్టాల నాణ్యతను తగ్గించి, ప్రభుత్వాలలో జవాబుదారీతనాన్ని లోపింపజేసి, అధికారులపై ఒత్తిడిని పెంచి, అవినీతిని పెంచి, చివరికి అన్ని వ్యవస్థలనూ అదుపు తప్పేలా చేస్తుంది. నియంత్రణా వ్యవస్థలు కూడా బలహీనపడతాయి.
ఒక్క ముక్కలో చెప్పాలంటే, ప్రజలు తమ మనోభావాలకు అనుగుణంగా, దేశ ప్రగతిని కాంక్షించే నిజాయితీపరులైన ప్రతినిధులను చట్టసభలకు ఎన్నుకుంటే, దేశంలోని ప్రతి వ్యవస్థ – అది గ్రామ స్థాయి ఉద్యోగి నుండి అత్యున్నత క్యాబినెట్ వరకు – అత్యున్నతంగా పని చేస్తుంది. ప్రజలు తమ ఓటు హక్కును ఒక పవిత్రమైన బాధ్యతగా గుర్తించి, తెలివిగా వినియోగించినప్పుడే నిజమైన ప్రజాస్వామ్యం పరిఢవిల్లుతుంది మరియు వ్యవస్థలు అదుపు తప్పకుండా ఉంటాయి.
కామెంట్‌లు
కామెంట్‌ను పోస్ట్ చేయండి